Op 18 april 2008 vond in het kader van een conceptueel kunstwerk van Simon Starling de destructie plaats van drie beelden van Atlas. De beelden zijn replica's van de terracotta studie die Artus Quellinus (1609-1688)vervaardigde voor het bronzen beeld van Atlas, dat op de top van het fronton aan de achtergevel van het Paleis op de Dam staat. Restauratieatelier Mandy Slager is momenteel bezig met de reconstructie van de gebroken beelden. Na restauratie zullen de beelden geplaatst worden in de centrale hal van Het Ateliergebouw aan de Hobbemakade te Amsterdam. Dit gebouw huisvest de onderzoeksafdeling van het Instituut Collectie Nederland, de opleiding tot restaurator van de Universiteit van Amsterdam en de restauratoren van het Rijksmuseum.


Imitatie van de 'sauslaag'

Imitatie van de zoutlaag uitgevoerd in verfImitatie van de zoutlaag uitgevoerd in verfNadat Michael Thornley zijn terracotta copieën had gebakken, heeft hij op basis van een foto van de originele terracotta studie van Atlas, de witte sauslaag geprobeerd te imiteren. Hij heeft gebruik gemaakt van een mat acrylic medium met toevoeging van diverse pigmenten. Zodra ik van hem de details over deze produkten ontvangen heb, zal ik ze onder techniek toevoegen.

Deze laag blijkt bijzonder kwetsbaar. Met aceton, maar zelfs met water op een wattenstokje is deze verflaag op te lossen. Dit zal de reconstructie en restauratie bijzonder moeilijk maken. Iedere ingreep zal zijn sporen op de buitenlaag achterlaten. Verflaag bijzonder kwetsbaarVerflaag bijzonder kwetsbaar
Het vinden van passing voor de scherven zal al uiterst voorzichtig moeten gebeuren. Zeker is het nodig om tijdens dit werk handschoenen te dragen. Maar tijdens het vinden van locaties zal de kwetsbare buitenlaag hinder opleveren. Het is niet mogelijk om tijdens verlijming met tape fragmenten bij elkaar te houden (laat staan druk op de scherven uit te oefenen, zoals vaak gebeurt met rekbare tape of allerlei klemmen).

Bij het verwijderen van overtollige lijmresten zal de kwetsbare patina laag problemen opleveren. Het eventueel maken van mallen, aanvullingen en het vervolgens op nivo brengen van aanvullingen zal helemaal problematisch zijn.

Wellicht zijn er (schilderijen) restauratoren die bij het lezen van dit stuk op suggesties komen? Zou ik de laag tijdelijk met iets kunnen beschermen?

Bestudering van de sauslaag

Originele terracotta AtlasOriginele terracotta AtlasDe originele terracotta Atlas uit de collectie van het Rijksmuseum heeft een wit/crème kleurige laag die op de terracotta klei zit. In het Rijksmsuseum is in 1997 onderzoek gedaan naar deze laag, waarvan men vermoedde dat het om een saus-, verf- of waslaag ging. Omdat men wilde weten of deze laag te verwijderen was, liet men bij het Instituut Collectie Nederland de laag op aanwezigheid van organische en anorganische componenten onderzoeken. De aanwezige elementen werden met Rontgenfluoriscentiespectrometrie geïdentificeerd, terwijl gebruik gemaakt werd van rontgendiffractie om de anorganische componenten te bestuderen. De aanwezigheid van organische componenten werd met Fourier Transformatie InfraRood techniek onderzocht.

Men constateerde dat het oppervlak bestond uit een mengsel van krijt en gips. Het donkergeel is gips. Het witte krijt. Er is geen bindmiddel aangetoond. Daarom vermoedt men dat het geen resten van een afwerklaag zijn, maar dat het om zouten gaat. Deze zouten kunnen uit het origineel afkomstig zijn. Ook kunnen zouten gevormd zijn doordat componenten uit de klei gereageerd hebben met zwaveldioxide uit de atmosfeer.

Tevens heeft men in de terracotta klei keizel, ijzeroxide (hematiet) en calciumsilicaatsulfaat aangetroffen. Zie logfiles voor het ICN onderzoeksdocument.

Reconstructie van de val

In de videobeelden is te zien hoe de beelden vallen. Dit is in schematische vorm weergegeven onder de logfiles. Als we een relatie leggen met de scherven, valt meteen op dat het beeld dat van de hoge sokkel viel zeer verpulverde delen had. Vooral het hoofd is aan gruzelementen en vertoont een grote mate van verpoedering. Bij alle drie de beelden is het voetstuk in redelijk 'weinig' delen gevallen. Scherven voetstuk zeer overeenkomstig van vormScherven voetstuk zeer overeenkomstig van vormAlhoewel dit deel de hoogste val maakte, is duidelijk de dikte van de scherf van belang. Het voetstuk is rigide van vorm en dik van scherf. Dit geldt ook voor bijvoorbeeld het heupstuk. Scheenbeen bij proefval, midden en hoge sokkel zeer gelijkScheenbeen bij proefval, midden en hoge sokkel zeer gelijkHet scheenbeen is door zijn ronde vorm ook in alle gevallen bijna in dezelfde vorm gebroken.

Om hoeveel scherven gaat het nou eigenlijk?

Om zeer veel scherven. Te bedenken dat ik normaal gesproken al over heel veel scherven spreek als een voorwerp in 70 delen gebroken is. Voor wie het aandurft zijn de cijfers te zien onder de logfiles.

Het sorteren van de scherven

Inhoud van een zakjeInhoud van een zakjeVolgens een bepaalde systematiek zijn alle scherven ondergebracht in grote en kleine doosjes. Ze zijn verdeeld in drie verschillende groottes en de meeste scherven zijn op foto vastgelegd. Het gaf voldoening om weer orde in de chaos te kunnen scheppen. Langzaam wordt de emotionele afstand tot de val groter en neemt de hoop op een goede reconstructie toe.

Grote scherven genummerd bij elkaarGrote scherven genummerd bij elkaar

Kleine scherven in doosjesKleine scherven in doosjes



Atlas

Atlas is een figuur uit de Griekse mythologie en speelt een rol in de 12 werken van Herakles. Atlas vocht met de Titanen in de oorlog tegen Zeus. Hij werd door Zeus veroordeeld om op de westerse rand van de Aarde te gaan staan en het hemelgewelf op zijn schouders te dragen.

Simon Starling

Britse kunstenaar. Winnaar van de Turner Prize 2005. Maakt installaties waarbij het concept transformatie een belangrijke rol speelt. Simon Starling is geïnteresseerd in hoe dingen gemaakt worden, de creatie van objecten. Door destructie en reconstructie worden nieuwe vormen gecreëerd. Wat gebeurt er als het ene object transformeert in het andere?

Mandy Slager

Mandy Slager behaalde in 1985 haar Bachelor of Arts Kunstgeschiedenis aan de University of Regina in Canada. Zij volgde van 1986 tot 1988 de Reinwardt Academie voor museologie. In 1992 studeerde zij af aan de HBO Opleiding Restauratoren, specialisatie glas- en keramiek restauratie. Werkte vervolgens in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Begon in 1995 als zelfstandig restaurator bij de Porselein Studio van Lindsey Bogle. Tevens docentschap aan de opleiding Restauratoren te Amsterdam. In 2003 verhuisde Restauratieatelier Mandy Slager naar Leiden.

De val

18 april 2008 vallen drie terracotta beelden van Atlas van drie verschillende hoogtes kapot. De val en de consequenties daarvan worden zorgvuldig gedocumenteerd. De scherven worden getransporteerd naar Leiden, alwaar de beelden gerestaureerd zullen worden.
Zie hier de videos