Ontmoetingen

Door of tijdens het project kwam ik in contact met allerlei mensen die, direkt of indirekt, een interessante bijdrage aan het project hebben geleverd.

In mijn zoektocht naar geschikte lijmen of alternatieve verlijmingstechnieken kwam ik in gesprek met tal van leveranciers van lijmen of malprodukten. Dit leverde veel informatie op over nieuwe produkten en nieuwe toepassingen.

Ook Isabelle Garachon en Margot van Schinkel, restauratoren van het Rijksmuseum, brachten een bezoek aan het atelier om mee te denken over sommige vraagstukken, waarmee dit project ons confronteert.

Kunstenaar Joachim Rotteveel kwam naar het atelier met laptop en videocamera. Hij houdt zich onder andere bezig met het concept van virtuele restauratie. Hij volgde het Media Technology (Master of Science) programma aan de universiteit van Leiden en houdt zich als autonome wetenschapper bezig met diverse projecten op het grensgebied van natuurwetenschappen, technologie, kunst en computer science.

Ook heb ik intensief contact gehad met de maker van de beelden over gebruikte materialen en technieken. Het zien van de video van de val bezorgde hem dan ook gemengde gevoelens.

Tijdens een symposium in het Rijksmuseum van Oudheden naar aanleiding van de tentoonstelling over de restauratie van gipsen copieën, realiseerden we ons overeenkomsten met het Atlas project.

Collega's Rijksmuseum van Oudheden

Ook hier stellen we ons vragen over authenticiteit. Gipsen copieën van Romeinse beelden, die ooit waren gemaakt naar aanleiding van Griekse voorbeelden.

In het Rijksmuseum van Oudheden worden deze gipsen copieën van de Apolle Belvedere, de Venus van Arles en de Borghese strijder met de zorg en aandacht, passend bij originele copieën, behandeld.

In de herwaarderingsgeschiedenis van deze beelden speelt transformatie ook een rol. Transformatie heeft namelijk ook te maken met context verschuiving. De manier waarop wij tegen iets aankijken kan bij een contextverschuiving wijzigen.

Vanaf de 17e eeuw tot rond 1950 werden de gipsen copieën gebruikt op kunstacademies, universiteiten en musea. Rond 1960 raakten ze in onbruik en werden ze soms afgestoten of in slechte omstandigheden weggeborgen.

Anno 2008 krijgen de beelden opnieuw aandacht en realiseert men zich weer de belangrijke plek die ze innemenen in de geschiedenis van Europese collectievorming.

Gipsen copieën tijdens inrichting

Daar waar originele beelden soms zijn aangetast, blijken de gipsen beelden nog informatie te verschaffen over vorm en details. Ze vormen dus een belangrijke kennisbron en moeten in dat licht het respect krijgen dat ze verdienen.

Ook in het Atlas project speelt Simon Starling met het idee van contextverschuiving. Ooit speelde de originele terracotta studie slechts een kleine rol. Hij was één van waarschijnlijk meerdere voorstellen naar de klant toe. Toen de klant eenmaal voor de Atlas had gekozen, werden diverse repliceermethoden gebruikt om de bronzen Atlas op het Paleis op de Dam te creëren.

Die studie wordt later opgenomen in de collectie van het Rijksmuseum, waar hij, als originele terracotta studie, een bijzondere plek in de collectie krijgt.

Met nieuwe repliceermethoden wordt de studie nagemaakt in terracotta. Door de mate van technisch vernuft en de grote ambachtelijke know how die hierbij een rol spelen, krijgen de drie terracotta beelden iets speciaals. Het feit dat het drie zijn moedigt de bewondering aan.

In een zeer kort moment van vallen laat Simon onze bewondering aan diggelen vallen. Het geluid van de val en het aangezicht van al die scherven geven het gevoel van 'total loss'. Toch doen we moeite het beeld te reconstrueren.

De aanblik van honderden aaneengeplakte scherven vertelt de geschiedenis van de beelden. In deze context krijgen de beelden opnieuw een plek in de waarderingsgeschiedenis. Door de transformatie die eraan ten grondslag ligt wordt informatie aan het beeld toegevoegd. Dit zorgt dus letterlijk voor een toegevoegde waarde.

Door te spelen met context en transformatie laat Simon ons nadenken over de kunst waarmee wij dagelijks werken. Hij laat ons waardering krijgen voor oude en moderne technieken, voor ambacht, voor schoonheid, voor restauratie. Tevens laat hij ons zien, juist door het vallen en reconstrueren, dat de waardering contextafhankelijk is. Wat vinden we nu van de beelden; in deze toestand van aaneengeplakte scherven?

Ook deze beelden zullen hun eigen waarderingsgeschiedenis gaan schrijven. Op dit moment is men niet bijzonder enthousiast over het project, maar de beelden zullen na vele jaren zich eigen gaan maken met het gebouw en de mensen die er dagelijks langs zullen lopen. Een relatie is dan onvermijdelijk.

De beelden zullen misschien ook nog een toekomst van onderwaardering krijgen en naar depot verhuizen. En wie weet over tientallen jaren krijgen ze opnieuw aandacht, omdat ze iets vertellen over het begin van het nieuwe millenium, over restauratie-ethiek uit die tijd, over de beschikbare technieken van die tijd, over de renovatie van het Rijksmuseum, maar bovenal zullen ze een moment uit de geschiedenis van het werk van Simon Starling vertegenwoordigen.

Hulp bij zoeken van passing

Het Atlas project bracht mij op meerdere momenten in contact met de archeologie. Het is ook uit deze hoek dat suggesties kwamen over verlijming en verlijmingstechnieken die waardevol bleken. Ook in de archeologie heeft men vaak te maken met grote aantallen zachte poreuze scherven.

Vanuit de archeologie kreeg ik hulp bij het sorteren van de scherven. Ilma Schwarz, jarenlang betrokken bij diverse opgravingen in binnen- en buitenland, hielp bij het vinden van passende scherven.