Het project is niet door iedereen in het veld positief ontvangen. Er zijn al vele verhitte discussies gevoerd, waarbij ethiek en geldverspilling aan de orde kwamen.

Hoe kun je nou in een gebouw, waar men met de grootste zorg probeert kunstobjecten voor verval te behoeden, een kunstwerk plaatsen, waarbij een beeld opzettelijk gebroken wordt.

Terwijl sommige kunstvoorwerpen in depots in slechte conditie verkeren en wachten op geld en tijd voor een behandeling, wordt geld gestoken in een kunstwerk over opzettelijk verval. Het feit dat Starling belangrijke wetenschappelijke en innovatieve technieken gebruikt ten behoeve van dit opzettelijk verval, wordt niet door iedereen gewaardeerd.

De reconstructie van scherven behoort tot mijn dagelijkse bezigheid. Toen ik van het project hoorde vroeg ik mij af hoezo dat een kunstwerk zou moeten worden? Ook vroeg ik mij af, waarom men nou voor zo'n controversieel project aan het prille begin van restauratie als wetenschap gekozen had?

Stiekem hoopte ik dat Simon Starling misschien toch nog voor een ander materiaal zou kiezen, de replicatie van een schilderij of een beeld van metaal of zo. Dan hadden die collega's het voortouw mogen nemen in de discussie over de ontwikkeling van het vakgebied.

Maar vanaf datzelfde moment kwamen er interessante vraagstellingen en ideeën in mij op. Ik realiseerde me dat deze opdracht de unieke gelegenheid bood om mij met zaken bezig te houden, die er in de dagelijkse praktijk eigenlijk nauwelijks van komen. Deze opdracht gaf me de kans een reflectie te geven op mijn vakgebied en grenzen te verkennen. Aan mij de eer om deze aspecten met jullie te delen.

Er zijn diverse redenen waarom Simon Starling voor het terracotta beeld van Atlas gekozen heeft. Het terracotta beeld van Atlas vormt een belangrijk onderdeel in de collectie van het Rijksmuseum. Het klassieke element, waarbij de Griekse mythologie als inspiratiebron diende, markeert zijn tijd in de geschiedenis.

De studie leidde uiteindelijk via een proces van wassen model, mal en giettechnieken tot het bronzen beeld op het Paleis op de Dam.

Paleis op de Dam

Iedereen die Amsterdam kent, kent het bronzen beeld van de gespierde Atlas die vol kracht het hemelgewelf op zijn nek en schouders draagt.

Opnieuw worden model-, mal- en replicatietechnieken aangewend om tot een imitatie van het terracotta beeld te komen. Deze imitatie van de krachtige en gespierde Atlas valt nu zelf ten prooi aan de zwaartekracht. De kwetsbaarheid (breekbaarheid) van keramiek komt hiermee tot uiting.

Simon heeft al eerder een kunstwerk gemaakt waarbij reconstructie van scherven een onderdeel vormde.

Ooit trof hij tijdens een wandeling door een stad een hoop glasscherven op de grond aan. Iemand had een bierflesje tegen een lantaarnpaal gegooid. Zowel de glazen kap van de lamp als het bierflesje waren gebroken. Simon verzamelde alle scherven en nam ze mee naar zijn hotelkamer. De hele nacht heeft hij geprobeerd de scherfjes te reconstrueren. Later heeft hij deze scherven door een restaurator laten verlijmen. Door het object in een museale context te plaatsen, werd nieuwe informatie aan het object toegevoegd.

Dit verloop van toeval, verval, reconstructie en transformatie vormen vaak het uitgangspunt van werk van Starling.

Dit kunstproject vind plaats in het kader van de 1% regeling. In het Nieuwe Rijksmuseum zijn al enkele kunstprojecten uitgevoerd:
Wijnanda Deroo (fotografeerde het lege museum), Lara Almarcegui (ruimde de vloer van kamer D4 laag voor laag op), Germaine Kuip (Rehearsal, een lichtinstallatie), Liesbeth Bik en Jos van der Pol (Fly me to the moon, gebaseerd op een maansteen uit de collectie van het Rijksmuseum).

Het project van Simon Starling maakt deel uit van deze kunstprojecten die tijdens de verbouwing van het museum plaatsvinden. (Zie www.rijksmuseum.nl, het nieuwe rijksmuseum, onderdeel kunstprojecten).

In het licht van voorgaand bericht kunnen we ons afvragen of ik niet monsters moet maken voor de toekomst. Wellicht is het ook handig als ik de penseel waarmee ik eventuele retouches maak, of de spatel waarmee ik de naden bestrijk, bewaar.

Gaatje in het zeil met rasterpatroon

Is het belangrijk om het zeil met rasterpatroon te bewaren? Er zit zelfs nog een gat in, omdat één van de scherven zich een gat door het zeil boorde. Dat vertelt iets over de hardheid van de klei, het vertelt iets over de val. Dit scherfje heeft zelfs het zeil in de centrale hal van het Ateliergebouw schade toegebracht! Voor de ramptoeristen onder u restauratoren straks zeker de moeite van het bestuderen waard!

Schade aan het zeil in de hal van het Ateliergebouw

Het is vreemd dat het hedendaagse van dit project mij tot deze gedachte brengt. In het SMAK in Gent worden al jaren dozen vol stukjes verf, klei, penselen etc. bewaard. Waarom doen wij dit niet als we aan historisch materiaal werken? Zouden we niet altijd een stukje van die katoenpulp moeten bewaren, waarmee we die tegel ontzout hebben? Of een sample van de zeep waarmee we een voorwerp hebben gereinigd?

Als restaurator stel je je altijd vragen over behoud voor de toekomst. Ons werk houdt zich bezig met verval en objecten behoeden voor verval. Veel van Simon’s beelden gaan ook over verval.

Zo is een beeld van Starling te zien in The Power Plant in Toronto, Canada. In 2006 is een stalen replica gemaakt van Henry Moore's beeld 'Warrior with Shield'. Dit beeld heeft maandenlang op de bodem van Lake Ontario gelegen waar zebra mossels zich op het oppervlak hebben vastgegroeid. De sporen van verval, het proces van verval (de groei van de mosselen is op video vastgelegd) zijn aspecten die een rol spelen in het werk van Simon Starling (Infestation Piece - Musseled Moore 2008).

In het geval van het Atlas project. Wat zou hij over mogelijke degradatie van de lijm, vergeling van de aangebrachte sauslaag of verkleuring van de vulling zeggen? Bij de Stichting Behoud Moderne Kunst wordt veel nagedacht over de samenwerking tussen kunstenaar en restaurator. Worden er wel eens dingen vastgelegd ten behoeve van conservering in de toekomst? Een soort van conserverings testament van de kunstenaar.

Ander terracotta voorbeeld van loskomende bovenlaag